دکتر ضياءالدين الماسي: در مجموع بررسي آلودگي خزر بيان كننده اين واقعيت‌ها مي‌باشد كه 70 درصد آلودگي خزر منشاء خشكي دارد كه مهمترين اين آلودگي‌ها، آلودگي نفتي، سموم كلره مصرفي در كشاورزي بخصوص د.د.ت، سموم كلره صنعتي PCBs و همچنين فلزات سنگين است كه همگي جزء آلودگي‌هاي خطرناك بوده و پايدار هستند و البته اغلب منشاء طبيعي دارد ... // دکتر مریم اسماعیلی فرد: در خصوص طرح انتقال آب دریای خزر، نه سازمان محیط زیست، بلکه [خود] محیط زیست ذینفع این طرح است. اتفاقی که معمولا در طرح های عمرانی لحاظ نمی شود. بخشی از هزینه های یک طرح قاعدتا مربوط به خسارت های زیست محیطی است ...
«منشاء 70 درصد آلودگي های خزر در خشكي است»، «در طرح انتقال آب خزر، نه سازمان محیط زیست، بلکه [خود] محیط زیست ذینفع است»
 
 در ادامه سلسله نشست های کرسی هم اندیشی حوزه روسیه و اوراسیا، نشست حاضر به بررسی مسأله آلودگی دریای خزر و نیز انتقال آب این دریا اختصاص یافت. هدف این نشست، بررسی راهکارهای مبارزه با آلودگی زیست محیطی دریای خزر و امکان­سنجی طرح انتقال آب دریای خزر و پیشنهاد راهبرد به سیاستگذاران در این رابطه بوده است. دکتر مریم اسماعیلی­ فرد، استاد دانشگاه و پژوهشگر سیاستگذاری عمومی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، موضوع «انتقال آب دریای خزر از منظر ذینفعان ملی و منطقه ای» را ارائه کرده و سپس دکتر ضياءالدين الماسي مديرکل محترم دفتر بررسی آلودگي هاي دريايي سازمان محيط زيست کشور، در خصوص «نقش کشورهای ساحلی در آلودگی دریای خزر با هدف ارائه راهکارهایی در مقابله با آن» به سخنرانی پرداخت.
 
دکتر مریم اسماعیلی فرد: بحث اول درباره این مساله است که وقتی از طرح انتقال آب دریای خزر سخن گفته می­شود، در واقع چه موضوعی مد نظر می­باشد. بحث انتقال آب دریای خزر از دیرباز در دستور کار دولت­ها از دوره پهلوی تا دولت فعلی قرار داشته است ... اما در عین حال، آنچه مهم است، این است که چه طرف­هایی از انتقال آب خزر ذی نفع می­باشند؟ مدل تحلیل در واقع تحلیل ذی نفعان است. یعنی بازیگران داخلی و ملی چه نفعی از اجرای این طرح خواهند بود و چه موضعی در قبال آن دارند. قاعدتا اولین ذی نفع طرح، استان سمنان است. این استان به ایجاد اشتغال متمایل است و اقتصاد مبتنی بر صنایع را کلید زده است و معاون وزیر صنایع وعده داده است که هفت صنعت جدید آب بر در سمنان کلید خواهد خورد. بر این اساس و از آنجا که سمنان استان بدون آبی است، مایل به تامین آب بیشتر است و به دریای خزر نظر دارد ...
 

ذی­نفع دیگر طرح انتقال آب خزر، استان­های شمالی هستند. دو استان شمالی ایران در مخالفت با طرح متحد می­باشند. نمایندگان و مقامات دو استان در نامه شدیداللحنی به رئیس جمهوری اعلام کردند این طرح بر خلاف منافع ملی است. در صورتی که شکاف­ها متراکم شوند و احساس سرخوردگی ، ناکامی ، نابرابری افزایش یابد و عدالت اجتماعی لطمه ببیند، این می­تواند مبنای کنش­های اجتماعی قرار گیرد ...
 
درباره رویکرد سایر استان­ها به این طرح نیز گفتنی است که مساله آب، مساله­ای است که ایرانی­ها از قرن­ها پیش با آن دست به گریبان بوده­اند. اما راهکارهای بومی چون کاریز و قنات داشتند و مساله آنقدر بغرنج نبود که مبنای منازعات اجتماعی شود. اما در حال حاضر بنا به دلایل گوناگون شاهد این مساله هستیم که استان­های مختلف از سیستان و بلوچستان و اراک تا تهران دچار مشکل بی­آبی هستند ...

 
اما به لحاظ زیست محیطی نیز نه سازمان محیط زیست، بلکه محیط زیست ذی­نفع در این طرح است. اتفاقی که معمولا در طرح­های عمرانی لحاظ نمی­شود. بخشی از هزینه­های یک طرح قاعدتا مربوط به خسارت­های زیست محیطی است. یعنی در کشورهای پیشرفته وقتی برآورد می­شود که یک طرح عمرانی به چه میزان هزینه می­برد، بخشی مربوط به خسارت به طبیعت است که محاسبه شده و برآورد می­شود که چه مقدار باید برای جبران این خسارت هزینه شود ...
در خصوص محیط زیست نکته بسیار حائز اهمیت دیگر این است که ماحصل شیرین سازی آب خزر علاوه بر آبی که به سمنان صادر می­شود، نمک می­باشد. این نمک یا باید به دریا بازگردانده شود و یا مورد ذخیره شده و یا دفن شود که قاعدتا در همان سواحل خزر انجام خواهد شد که همین اقدام نیز می­تواند موجب شور شدن خاک و یا بالا رفتن نمک آب دریای خزر شود که تاثیرات حادی بر موجودات آب زی در این دریا خواهد داشت ...

ادامه دارد ...
 
دکتر ضياءالدين الماسي: دریای خزر یک بخش از آب­های باستانی کره زمین است و در واقع عمیق­ترین بخش این کره محسوب می­شود. اما از آنجا که نرخ رسوبات خیلی شدید به ویژه از البرز وارد این دریا می­شود خزر که حتی از گودال ماریانا عمیق تر است با با رسوبات پر شده است ...
 

بخش جنوبي درياي خزر که عميق ترين بخش اين دريا محسوب مي شود، مساحت تقريبي آن 168400 کيلومتر مربع است. حداکثر عمق 1025 متر و عمق متوسط حدوداً 325 مترحدود دو سوم حجم کل آب خزر را در بر دارد. طول مرز ساحلي ايران در خزر تقریباً 1000 کيلومتر است که در صورت ناديده گرفتن خط ساحلي درون خليج گرگان، طول دقيق خط ساحلي ايران در درياي خزر بالغ بر 740 کيلومتر خواهد بود.
به دلیل عمق رسوبات و عمیق­تر بودن خطر در سواحل ایران برای بهره­برداری نفت باید از تکنولوژی پیشرفته و قوی­تر تحت عنوان سکوهای شناور استفاده کرد.
بررسی­ها نشان می­دهند به همین نحو متوسط دما و شوری آب دریا در سواحل ایران بالاتر از سایر نقاط است ...
 
اما آلودگی آب دریا چیست؟ تعریف آلودگی آب به هدفی بازمی­گردد که برای آن در نظر گرفته شده است. به عبارت دیگر هر نوع متضاد آب مصرفی آلودگی محسوب می­شود. بر این اساس استاندارد آب بر اساس هدف آن تعیین می­شود و می توان گفت هر گونه فعالیت طبیعی و مصنوعی که سبب ایجاد تغییرات و یا صدماتی به محیط زیست دریا شده و منجر به ایجاد آثار سوء به صورت اولیه یا ثانویه به آبزیان و محیط زیست آنها گردد و یا برای استفاده انسان از دریا مضر باشد آلودگی دریا محسوب می­گردد ...
 

نمونه برداری های انجام شده در دریای خزر سال های ۲۰۰۲ میلادی و ۲۰۰۵ میلادی توسط CEP (برنامه محیط زیست دریای خزر) که بر اساس کنوانسیون تهران با مشارکت پنج کشور ساحلی دریای خزر انجام شد. در جمهوری آذربایجان ۱۶ نمونه؛ در ایران ۱۹ نمونه؛ در ترکمنستان ۱۸ نمونه؛ در رسیه ۱۳ نمونه و در قزاقستان ۸ نمونه گرفته شد. نتایج این نمونه­برداری­ها نشان می­دهد که:
 
- غلظت فلزات سنگين در بخش جنوب خزر بسيار بالا بوده كه به احتمال قوي منشاء اين فلزات سنگين مربوط به ساختار زمين‌شناختي منطقه است تا فعاليت‌هاي صنعتي، اگر چه نشان‌هايي از منشاء صنعتي در بعضي از نقاط ديده مي‌شود.
 
- غلظت آلاينده‌هاي جيوه در اطراف باكو آذربايجان در منطقه سوگاميت قابل توجه بوده است (بالاتر از حد استاندارد).
 
- سطح غلظت ارسنيك در تمام نقاط درياي خزر از جمله سمت ایران از حد استاندارد بيشتر است.
 
- غلظت سرب در منطقه سوگاميت آذربایجان و دهانه اورال به دليل مصرف سوخت‌ حاوي سرب كمي بالا است.
 
- غلظت مس در آذربایجان، ایران، ترکمنستان بالاتر از استاندارد می باشد.
 
- مقدار نيكل در روسیه، آذربایجان ،ایران و ترکمنستان بالاتر از استاندارد می باشد.
 
- DDT در آذربایجان، ایران و روسیه بالاتر از استاندارد می باشد.
 
- لیندان در آذربایجان بالت از استاندارد می باشد.
 
- PCBs عمدتاً بخش آذربایجان بالای استاندارد می باشد.
 
- در مجموع بررسي آلودگي خزر بيان كننده اين واقعيت‌ها مي‌باشد كه 70 درصد آلودگي خزر منشاء خشكي دارد كه مهمترين اين آلودگي‌ها، آلودگي نفتي، سموم كلره مصرفي در كشاورزي بخصوص د.د.ت كه عمدتاً در سواحل غربي (آذربايجان) و ايران و سموم كلره صنعتي PCBs (عمدتاً بخش آذربایجان و شمال خزر ) قابل توجه است و همچنين فلزات سنگين كه همگي جزء آلودگي‌هاي خطرناك بوده و پايدار هستند كه البته اغلب منشاء طبيعي دارد ...
 
ادامه دارد ...
 

منبع: ایراس